Tükenmişlik Nedir? Tükenmişlik Hissiyle Nasıl Baş Edilir?

Tükenmişlik nedir?

İngilizce’de “staff bornout”, “job bornout” olarak bilinen, Türkçe karşılığında ise “tükenmişlik sendromu”, “meslek sendromu” olarak yer alan bu ifade ilk olarak 1974 yılında Freudenberger’in makalesi ile literatüre girmiştir. Bu makalede Freudenberger; gönüllü sağlık çalışanlarını incelemiş ve yorgunluk, işi bırakma durumlarını gözlemlemiştir.

1974’ten bugüne kadar yapılan gözlemler ve araştırmalarla tükenmişlik sendromuna sahip kişilerin; yorgunluk ve bitkinlik hissi, hayal kırıklığı, hatalar yapma, ümitsizlik, negatif ilişkiler sergileme, işe gelmeme, performans düşüklüğü belirtileri gösterdiği belirlenmiştir. Özellikle bireylerin önceleri iç yaşamlarında göstermiş olduğu bazı belirti ve durumların bir süre sonra aile ve iş yaşamına da yansıdığı ortaya çıkmıştır (Maslach ve Jackson, 1981:100).

Tükenmişlik kavramı; duygusal tükenme, duyarsızlaşma ve kişisel başarıda düşme hissi olarak 3 alt boyutta ele alınmaktadır. Detaylı olarak inceleyecek olursak:

1)Duygusal Tükenme: Kişinin yaptığı iş nedeniyle kendini yorgun, yıpranmış ve endişeli hissetmesidir. Tükenmişliğin en önemli ve içsel belirleyicisidir.

2)Duyarsızlaşma: Kişinin hizmet verdiği bireylere karşın duygudan yoksun, kayıtsız bir tutum sergilemesidir.

3)Kişisel Başarıda Düşme Hissi: Kişinin kendini yetersiz görmesi ve kendini olumsuz değerlendirmesidir. Bu olumsuz değerlendirmede kişi bir işi yaparken ilerleme kaydedemediğini hatta gerilediğini, harcadığı çabanın boşa gittiğini hissedebilir. Kişi de kontrol ve motivasyon kaybı görülmektedir (Sağlam Arı ve Çına Bal, 2008:133)

Tükenmişlik sendromuna bağlı bu belirtiler genellikle; iş yerinde yorucu ve yoğun tempoya maruz kalma, çalışma hayatında yaşanan adaletsizlikler ve mobbingler, kendine vakit ayıramama, plansız ve hedefsiz çalışma, herhangi bir işi yaparken destek görememe ve başarının takdir edilmemesi, çalışmanın karşılığını alamama ve buna bağlı olarak bireysel ihtiyaçları karşılayama gibi durumlarda gözlemlenmektedir.

Tükenmişlik sendromuyla nasıl baş edebiliriz?

Bu süreçte erken müdahale oldukça önemlidir. Tükenmişliğe sebep olan faktörlerin belirlenerek ortadan kaldırılması, erken dönemde semptomların tanınarak hızlı ve etkili bir şekilde müdahale edilmesi gerekmektedir.

Bu müdahale sürecinde iş yerlerinin ve çevrenin etkisi oldukça büyüktür. İşverenlerin adil ve hoşgörülü bir tutum sergilemesi, çalışana uygun imkanlar sunması; çevrenin ise kişiyi gerektiğinde desteklemesi, takdir etmesi ve yanında olması gerekmektedir.

Birey olarak da bu tükenmişlik ile baş edebilmemiz için; herhangi bir işe başlamadan işin zorluklarını bilmeli ve bunu bilerek hareket etmeli, duygusal ve fiziksel anlamda zorlanıldığında yardım almalı, iş yaşamında veya yoğun yaşam döngüsünde hobilerle ilgilenmeli ve sosyal çevreyle olan ilişkilerimizi güçlendirerek vakit geçirmeli, rutinleri değiştirerek farklılıklar yaratmalı (Örneğin; öğle arasında farklı bir yerde yemek yemek, hafta sonu tatilinde daha önce gidilmeyen bir yere gitmek ve zaman geçirmek gibi), iş esnasında veya iş sonrasında rahatlatıcı molalar vermeli (Örneğin; nefes veya gevşeme egzersizleri yapmak, meditasyona başlamak gibi) kısacası kendimizi düşünmeye ve vakit ayırmaya fırsat vermeliyiz.

Elbette bunlar her zaman kişi için yeterli gelmeyebilir. Özellikle bireysel düzeydeki müdahaleler kimi zaman zorlayıcı görünebilir. Hatta yoğun bir iş temposunda tükenmişlik hissini anlamlandırmak kolay da olmayabilir. Bunun için hem keşfedebileceğimiz hem de üstesinden gelebileceğimiz en iyi yöntem bireysel terapi almaktır.

Sağlıklı günler dileriz.

Kaynakça

Kaçmaz, N. (2011). TÜKENMİŞLİK (BURNOUT) SENDROMU. Journal of Istanbul Faculty of Medicine, 68(1), 29-32.

Arı, G. S., & Bal, E. Ç. (2008). Tükenmişlik Kavramı: Birey ve Örgütler Açısından Önemi. Yönetim Ve Ekonomi Dergisi, 15(1), 131-148.

Görsel Kaynakçası