Özerklik Ve Sosyal İlişki

Kişilik gelişimini açıklayan psikolojik kuramlar, geleneksel olarak bağımsızlığın, özerkliğin, başarının, kendine yeterliliğin, kendini geliştirmenin, özgürlük ve bireysel kimlik esasları gibi konulara ağırlık vermektedir (Kağıtçıbaşı, 1996). Burada ele alınan konular, bir insanın hem karakterini oluşturmada yapı taşı konumunu görmekte hem de karakter gelişiminde olası davranış biçimlerini öngörmek için gerekli başlıkları oluşturmaktadır. Hatta bu varılan sonuçlara ek olarak başka bir çalışmada özerkliğin sosyal hayatın bile önüne geçildiği sonucu saptanmıştır; ‘Sağlıklı bir psikolojik gelişim için, bireysel özerk benlik oluşumunun, sosyal ilişkilerden daha önemli olduğu öngörülmektedir’(Guisinger ve Blatt, 1994; akt. Kağıtçıbaşı, 1996, s.36). Diğer bir yandan da ‘sosyal ilişkide bağlantı kurma, diğer insanların sevgi ve saygısını kazanma ihtiyacı temel bir gereksinim olarak kabul edilmektedir. Bu konu Özerklik Teorisinde incelenmiş ve ilişkililik (relatedness) ya da sosyal ilişki kurma gereksinimi olarak tanımlanmıştır’ (Ünal Karagüven, Karaman Ekşioğlu ve Gül, 2020, s. 366). Ryan ve Deci’nin (2000; 2017; 2019) araştırmasında ise, insanın sosyal yaşantısında üç temel gereksinimi karşılamaya çalıştığı ve bunlar karşılandığında psikolojik iyi oluş yani sağlıklı psikoloji ve mentalite seviyesine ulaşıldığı söylenir bu üç temel gereksinimler; ‘özerklik (autonomy), yeterlik (competence) ve sosyal ilişki (ilişkili olma) (relatedness) olarak belirtilir’ (Akt. Ünal Karagüven, Karaman Ekşioğlu ve Gül, 2020, s.369) Bu iki çalışmanın da ortak olarak  çıkarılması gereken sonuç sosyal yaşımın yani insanlarla kurulan sosyal bağların her insanda mutlaka görülen temel bir gereksinim olduğu ve bu ihtiyaç karşılanmadığında normal bir hayat sürülemeyeceğidir. Bu sonuca ek olarak çıkarılması gereken bir başka sonuç ise nasıl ki sosyal ilişki kurmak bir temel ihtiyaç olarak bahsedilmekteyse aynı zamanda özerk bir birey olarak kimseden etkilenmeden yada kimsenin etkisi altında kalmadan karar verme mekanizmasını kullanarak kendi yolunu seçmesi de temel bir ihtiyaçtır ama toplumda genel bir yargı olarak özerklik sağlanıldığında toplumdan kopup kendini sosyal ilişki içeren her şeyden soyutlayarak özerklik sağlanıldığı yargısı hakim. Daha detaylandırıp bunu bir çalışma ile sunmak gerekirse toplum özerkliği, ayrışma- bireyselleşme süreci olarak düşünür. Yani toplumdan, sosyal çevreden bağımsızlık ve ayrışma sağlanmadığı koşullarda özerkliğin sağlanılamayacağı anlamını çıkartır (Kağıtçıbaşı, 1996). Sağlıklı bir psikolojiye sahip olmak için hem özerkliğe hem de sosyal ilişkiye ihtiyaç duyulmaktadır lakin psikolojik kuramsallaştırmaya göre, özerklik ve sosyal ilişki asla yan yana anılmayacak terimler olarak karşı karşıya konumlandırılmış gibi yorumlanmaktadır. Bir insan hem sosyal açıdan yeterli bir seviyede ilişki kurarken aynı yeterlilik seviyesinde  çevresinden etkilenmeden, kendi kararlarını bağımsız bir şekilde vererek özerkliğini de sağlayabilir (Kağıtçıbaşı, 1996).  

Yazar: Psk. Öğr. Behiçe YARARLI

Kaynakça

Guisinger, S. ve  Blatt S. J. (1994). Individuality and relatedness: Evolution of a fundamental dialectic. American Psychologist. 49. 104-111

Kağıtçıbaşı, Ç. (1996). Özerk-kişisel benlik: yeni bir sentez. Türk Psikoloji Dergisi, 11(37), 36-43.

Ryan, R. M. ve Deci, E. L. (2000). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. American Psychologist, 55(1), 68-78. 

Ryan,R. M. ve Deci, E. L. (2017). Self-determination theory: Basic psychological needs in motivation, development, and wellness. New York: Guilford Publishing. 

Ryan, R. M. ve Deci, E. L. (2019). Supporting autonomy, competence, and relatedness: The coaching process from a self-determination theory perspective. In S. English, J. M. Sabatine, ve P. Brownell (Eds.), Professional coaching: Principles and practice (pp. 231–245). aSpringer Publishing Company.

Ünal Karagüven, M. H., Karaman Ekşioğlu, M. ve Gül, Ç. (2020). Özerklik teorisi ve Sosyal İlişki Gereksinimi Ölçeğinin Türkçeye adaptasyonu. IBAD Journal of Social Sciences, (6), 366-377. doi: 10.21733/ibad.656251

Görsel Kaynak: Erişim Tarihi: 28.09.2023 https://unsplash.com/photos/cAtzHUz7Z8g