GÖRÜLMEYEN DUYGULAR: UTANÇ VE SUÇLULUK
Sosyal duygular olarak sınıflandırılan utanç ve suçluluk, bir sosyal dışlanma tehlikesi sırasında davranışı düzenleyen bir uyarı sinyali veya fizyolojik bir ceza olarak değerlendirilir. Bu duygular birçok psikolojik konuda kilit rol oynar ve bilişsel psikoloji ile yakından ilişkilidir. Utanç ve suçluluğun günlük yaşamdaki işlevlerinin yanı sıra uyumsal ve fizyolojik özellikleri, evrimsel özellikleri ve nörolojik yapıları, bu duygular ile bilişsel yapılar arasındaki ilişkiye dikkat çekmektedir(Söylemez, Koyuncu, Amado, 2018). Temel duygular kuramının kurucusu Paul Ekman, bir duygunun temel duygu olarak değerlendirilebilmesi için sahip olması gereken birtakım özelliklerden bahsetmiştir (Ekman ve Cordaro, 2011). Söz konusu özelliklerden birkaçı; ayrık evrensel işaretler, ayrık fizyolojik özellikler, otomatiklik, belirli olaylar sonucunda ortaya çıkma, diğer primatlarda da gözlenme, hızlıca ortaya çıkma ve kısa sürme, davetsiz bir şekilde ortaya çıkma ve ayrık öznel deneyim olarak belirtilmiştir. Temel duyguların (öfke, korku, üzüntü, mutluluk, iğrenme, şaşırma) yaşamın ilk yıllarında ve otomatik olarak ortaya çıktığı kabul edilmektedir (Tomkins, 1991).
Utanç ve suçluluğu temel duygulardan ayıran en belirgin özellik olarak, bu duyguların öncelikle kişinin benlik (self) bilincine sahip olmasını gerektirmeleri gösterilmektedir (Lewis ve ark., 1989). Buna göre; utanç veya suçluluk duyguları kişinin, içinde bulunduğu olumsuz durumu değerlendirmesi ve bu durumun sahip olduğu benlik kavramı ile bağdaşmadığını ayırt etmesi sonucunda ortaya çıkmaktadır (Tangney ve Dearing, 2003). Utanç ve suçluluğun sahip olduğu bir diğer önemli özellik ise başkalarını da kapsamaları ve içinde yaşanılan topluma, kültüre duyarlı duygular olmalarıdır (Yang, Yang ve Chiou, 2010). Bu duygular, toplum içerisinde (gerçekte veya hayali olan) ötekine karşı hissedilen duygular olmaları nedeniyle sosyal duygular kategorisinde yer almaktadır (Gilbert, 2003).
Toplumca uygun görülmeyen şekilde davranmak, her zaman bir ceza ile sonuçlanmasa bile içinde bulunulan bu durumun, başkaları tarafından hoş görülmediğine işaret etmekte ve (utanç ve suçluluk gibi) negatif duyguların ortaya çıkmasına neden olabilmektedir. Daha açık şekilde söylemek gerekirse, kişi bu negatif duyguları yaşamamak için toplum içinde öğrendiği kuralları ve standartları aşmamaya ve toplumdaki öteki kişilere göre davranmaya yönelmektedir.
KAYNAKÇA:
Ekman, P. ve Cordaro, D. (2011). Duyguları temel olarak adlandırmakla ne kastedilmektedir. Duygu İncelemesi, 3(4), 364–370.
Lewis, M., Sullivan, MW, Stanger, C., & Weiss, M. (1989). Kendini geliştirme ve bilinçli duygular. Çocuk Gelişimi, 60(1), 146–156.
Söylemez, S., Koyuncu, M. ve Amado, S.(2018). Utanç ve Suçluluk Duygularının Bilişsel Psikoloji Kapsamında Değerlendirilmesi. Psikoloji Çalışmaları , 38 (2) , 259-288 .
Tangney, JP ve Dearing, RL (2003). Utanç ve suçluluk. New York, NY: Guilford Press
Tomkins, SS (1991). Duygulanım, imgelem, bilinç: Öfke ve korku. New York, NY: Springer.
Yang, ML, Yang, CC ve Chiou, WB (2010). Suçluluk başka bir yönelime, utanç ise benmerkezci öz odaklanmaya yol açtığında: Negatif duyguların farklı şekilde hazırlanmasının perspektif alma üzerindeki etkileri. Sosyal Davranış ve Kişilik: Uluslararası Bir Dergi, 38(5), 605-614.
Related Posts
AMOK SENDROMU
Kaynaklarda “Koşan Amok veya Amok Koşucusu (Running Amok)” olarak isimlendirilen...
Bipolar Bozukluğun Yaşam Kalitesi Üzerindeki Etkileri
Kişinin erken dönemde bipolar bozukluğa sahip olduğunu öğrenmesi, kişi için çok...
ROMANTİK İLİŞKİLERDE KISKANÇLIK
Kıskançlık; az şiddetli ya da çok şiddetli davranış ve tepkilere dönüşebilen...
Uyku Bozukluğu : İnsomnia Disorder
Uyku bozuklukları kişilerin genellikle uyku ile ilgili olan sorunlarıdır. Her...